Landbouwmechanisatie roond-um Almelo. (in Dialect)

(Deur “Engelsen Jan” Oosterveld)

In de ofgeloop’n honderd joar is der völ veranderd wat betreft het wark op de boerderiej. Vrogger (meer as honderd joar leed’n) wörd’n der völ gebroek maakt van ‘t peerd veur het slepwark en veur de koare, mar wieter dee nen boer alles met de vork, greep, schöp, batse en de kruukoare. Of ie noe de koon’n melkn, de groond kloar maken, de gewas’n oogsten , of het vee voor’n of melken, het was allemoal haandwark en meestal zwoar.

Der bestön’n èènd achteenhonderd a wa platte waag’ns en slepkoar’n en der wan’n a wa éénvoudige ploog’n en eggen, mar wieter wun’n het meeste wark verzet met haandgereedschap. Rogge maei’n ie met nen zich, grös met de zijs, heuien met de vork en ‘hark’ en melk’n met de ‘haand’.

Begin 1900 kwamm’n der geleidelijk an wat meer mechien’n dee het wark wat makkelijker maak’n. Op de boerderieje woar ik geboor’n bin, in’n Bolkshook, had’n ze umstreeks 1910 a nen grösmaeier, veur twee peere, te hoope met ‘de Werklust’ en ‘n Plaanthof’.

Den had’n ze toen koch van Timmerman in Wierden. Ik weet nog dat mien va vertel’n, dat, toen ze dat ding is een moal kapot had’n, dat mien Va toe’n loopend doar hen is wes en toen doar hef anneweez’n woar dat ding kapot was. Timmerman is toen daagn’s doarop, op de kloompe, met nen zak vol gereedschop biej oons kömen en hef toen den meaier heel maakt. Later kochen de boer’n steeds meer de mechie’n zelf, en ook wie kochen toen zelf nen schudder (nen vorkjesschudder) en ne harke (slephark) veur achter het peerd.

Der war’n  toen steeds meer boer’n, dee toen mechien’n anschaft’n en ik weet nog wa dat ze biejveurbeeld biej’n ‘Weijboer’ meestal één van de eersten wan’n.  Doar had’n ze ok as één van de eersten telefoon. Het nummer wat ze had’n bestön toen eerst nog oet twee nummers, want der wan’n der toen nog gin honderd dee telefoon had’n in Almelo.

Wie had’n bie oons toen a beheurluk vrog electrisch lech, ik denk dat’t um en noabie 1928 is wes. Toen kreeg’n wie ook umdewiel nen electrische wasmachiene, en doar kwam natuurlijk iedereen noar kiek’n, hoe ingewikkeld dat ding was, en of hee he t wa schoon kreeg.

En toen der eenmoal electrisch was,  koj steeds meer meschie’n en apparaat’n koop’n woar ne stekker an zat. ‘Ossenkoppeler an de Boor’nsestroat, had nen fietsenzaak woar j ook radio’s kon’n koop’n, en zo roond 1930 verkochen hee der ook wa s eene op ’n boer, en dat deere dan vaak veur wat minder geald, want he wus wa:

“Van koop’n koomp luuster’n, en van luuster’n koomp koop’n“

Mien zuster Diena zee, toen ze nog’n klean meak’n was:

‘Der kan neet nen groot’n kearl in zö’n klean käske zit’n. 

Wie had’n ok te hoope met de Werklust en ‘n Plaanthof as één van de eersten nen Eardappelrooier. Nen twee peerds en den steet noe bie ‘erve Kots’ in Lievelde.
Ne graanmeaier veur peere ha’w a sinds’n oorlog, en zunnen graanmeaier was eigenlijk ne grösmeaier met ‘nen oflegger’. Dat deej dan met twee man: ‘n een’n was de voerman en’n ander’n zorg’n met ne heuivoork  dat het good of wön’n leg. De Rogge wön’n dan eerst in schoow’n op laand zet en dan later op ne Miete of an’n Barg zat. As het dan dreug genog was, dan kwam de Dörsmeschien van ‘Meyer’ oet Vreezeven. Dissen gön de heele streek roond, van oons, deur nen Bolkshook noar de Wateregge en dan wieter. Bie dat dösken haj nööst kearl’s ok 4 of 5 vrouwleu neudig veur het ‘been’n’, want een ‘knöpapperaat’ was er nog ni.

Later, zo roond 1935, hebt wie deur Hemmer oet Geester’n nen beender an de döskemöl loat’n maak’n, en dee döskemöl maak’n mooie scheuw’e. Hemmer kon de achter’n trdöskemöl ok good ofstel’n, mar dat kon’n ze bie de Landbouwbank ok.

Bie de Landbouwbank was Bernard Scharphof de eerste man en wieter had’n ze ok good personeel, zoas Gait Dierink en Bèèrn’t Kamp van’n Braander.

De Landbouwbank den in 1902 was opericht, kochen roon’d 1929 ne Döskemöl met knöpapparaat. Bernard Scharphof en ok Hennik Brouwer van de Wateregge zorg’n dan dat, het almoal vlot leup, vrogger wörd’n, den andrewen deur middel van nen Geubel,  en dat was een soort tredmöle woarbie het peerd roond leup, en zo doonde nen as en nen poelie an’t drei’n maak’n. Der wan’n toen a meerderen dee zulf nen Geubel had’n,  woarmet ze bin’n in de schure meerdere poelie’s andreew’n, dee dan wier met nen Driefreem, ne Hekselmeschien, of ne Kafmöle andreew’n.

Met peere veur’n gön nit altied vanzelf, en meestal haj nit een “span” dat helemoal geliek was van karakter.  Op de weg was het het beste daj ’nen droksten van de beide, an de rechterkaante had’n, en veur de Plooge ko’j better ’n droksten an de linker kaante hool’n, ‘op het laand’, en nen rustigtsen in de ‘voore’.

Tot 1950 wörd’n alles nog deur het peerd trök’n: Van de Ploog, de Eg, de Vleugeleg, de Slepkoare, de Waag’n, tot nen Meststreaier too. Oelenreef an de Koodiek had nen meststreaier achter twee peere, en dat wark’n veur dee tied, fantastisch mooi.

Vanoaf ongeveer 1950 kwam’n geleidelijk an, de eerste Trekkers op de Boerderieje.

Mien eersten trekker, nen Ferguson, was ne petrolietrekker, den ie eerst moss’n  start’n op benzine. Bie mien breur Bets had’n ze nen Allgaier en bie mien zwoager Bernard Versteeg nen Porsche.  In dee begin joar’n wön’n der nog wa is een peerewarktuug ekker knöp’t, mar dat was ni verstaandig, want dan mos der wa eene achteran loop’n um de bulle op te gadder’n.

Een peerd trök “elastisch”, en nen trekker trök “niets". Onder’n kluppel of het achterhoold van’n dissel of ’t inspan zat ok nog vaak ne Veere, den der veur zorgen, dat de schok’n wön’n op evang’n.

In de joar’n ‘50 en ‘60  kwam’n der op de boerderieje’n dan ok steeds meer trekkers dee het wark overnöm’n van het peerd, en oeteindelijk kreeg’n de trekkers de overhaand. 

In Almelo wöd’n der noar’n oorlog in de joar’n ’50, ploogwedstried’n heul’n veur Trekkers en Peere met “roondgoande”ploog’n . Dat gebeur’n dan biej “erve Oelenreef”an’n Koodiek.  Bernard Versteeg dee met’nen Trekker met, Henk Brouwer met twee luxe peere, Jan Weiteman ôk, en Bernard Slaghoes met twee Gröningers.  Toen dee ok is een moal  Maikel-Williams, (ne oomzegger van miene vrouw Annie) met, den bie oons in de kost was. Den wun toen de eerste pries met twee “Asbara” peere.  Dat was een soort Gröninger peerd den bie nen Freesken achter de deure hef hen’e kek’n.

Bie de Landbouwbank begön’n ze in de 50-er joar’n met loonwark, en ’n eersten trekker den ze kochen, had iezer’n wiel’n. Dee had’n in het laand völ grip, mar as ze der met de weg op wol’n, dan mossen ze der eerst hoepels op zet’n.

In dee begin joar’n,zo roond 1934, hebt wie a is nen loonwarker had oet Wieje den nen trekker had met doar achter ne  kar-ploog. Mien va had doar nen advertentie van in de kraante zee’n, en hij is doar toen met de fietse, en ‘n stuk stoet in ’n tuk, hen‘e wes. Den trekker hebt ze toen op ne vrachtwaag’n brach, want den had iezer’n wieln met doarop schiem’n, en doar koj nit met ower de stroate. Het was nen petrolietrekker zonder hef.

’n Chauffeur van den trekker sleup bie oons op de delle, en van oons oet is he toen ok nog biej Holsbrink, biej Kloasboer en biej Ezendam an het ploog’n wes.

In de joar’n dat de trekkers meer en meer het wark overnam’n van de peere, verander,n ok de warktuug’n dee der an wun’n koppelt. Nen trekker had nen Oaftak-as, en later ôk nenHefinrichting, en dat gaf völ nieje meugelijkheden. ’n Meaibalk’n wun vervang’n deur ’n Cyclomeaier, ’n Vorkjesschudder deur nen Trommelschudder, en de Slephark was helemoal een oalderwets ding. Mie’n eersten meaier was nen Mentor, nen Trommelmeaier met dikke trommels, en weinig ruumte tussen de trommels.

He was 1.35 breed, mar mie’n 26 pk trekker had de’r in de tweede versnelling, vol gas, de haane vol an. Later kochen ik nen Schotelmeaier, 1,65 breed, en toen kon’t, den zelfde’n trekker het in de 4-de versnelling met dreekwart gas makkelijk doon.  Nen Trommelschudder was ne mooie mechie’n in greun grös, mar as’t bienaa heui was, dan moj der met oppassen daj der gin Kaf van kreeg’n.  Wie zeer’n wa es: “Reeg’n en nentrommelschudder muj nit in dreug heui hem’n”  Ok haj toen völ combinatie mechien’n, woar’j met kon’n hark’n en schud’n. Wie had’n toen nen harkschudder van Paus-Gait, den veur-oet hark’n, en achter-oet schud’n. teeg’nwoardig bint het almoal cirkel-schudders en cirkel–hark’n, en dee maakt almoal mooi wark.

Ik heb 30 joar lang nen Heui-pers had, nen “Rivera”, middendruk, met doarveur nen 26 pk trekker. Doar bin’k ok völ met op’n boer wes, en as’t good leup, dan hek wal s 300 baal in’t uur perst. Ondertussen was ok de Jacobsladder oet eveun’n, en dat scheal’n nen hoop zwoar wark an’t Loek.  Veur het lösse heui was’n Heui-bloazer oetdach, mar dat was een ellendig ding, den ze nooit had’n möt’n oetveen’n.  Aj dan boow’n op’n zoolder het heui mos’n verdeel’n, dan verkot’n ie oe leew’n der met.

In 1957 heb ik miene eerste melkmachiene  koch, nen Surge, met een’n emmer. Den he’k toen koch van Paus op’t Slutersveld. De eerste moal dat er in Almelo ne melkmechiene te zeen was, is wes in 1927 op de grote Lanbouwtentoonstelling “Altar” Miej va is doar toen ok wes, en hef doar ok ne demonstratie zeen met dee meschien, mar hee zee toen:

“ Dat wöd toch ni wat, Haandmelk’n geet de’r toch met striek’n“

In de joar’n ‘60 dee’ Mais zien intrede op de Twentsche akkers, en dee wön’n eerst nog effen hakselt met nen gröskneuzer, mar dat was natuurlijk niks weerd. Eerst kwam der toen de één- en later de twee-rijer maiskneuzers,  anebouwd an ’n trekker.  Later kwam’n de zelfriende 4 en 6 rijers, en teeg’nwoordig is ‘t  “eande zeuk”. Deur dee nieje mechien’n is het wark nit meer zo zwoar, en geet het wark ok steeds sneller. “Vrogger deed’n twee man met de zijs, over nen halven beunder grös meai’n, nen heel’n dag  en noe doo’t ze 8 beunder in het uur !!

En met twee man koj vrogger, met de haand, hoog-oet 10 melkbeeste in het uur melk’n, en noe kan één man met nen “Carrousel” melkstal wa 200 beeste in het uur melk’n, en met nn Melkrobot kunt de Boer en de Boerin zich ’s morns nog’n moal ummedreai’n en effen bliew’n lig’n.

Zo hef de techniek völ goods brach op de Boerderieje, en zint de meug’lijkheden  bienoa onbeperkt.

Toen dominee van Zwet vrogger is een moal met ne nieje fietse bie ‘n Weiboer kwam, zee’re :

“Afstand speelt voor mij geen rol meer, nu ik een fiets heb”


Naschrift:
Jan Oosterveld  (1919 - 2010) is tijdens de capitulatie van Nederland in 1940  overgestoken naar Engeland . Teruggekeerd op het Europese vasteland met de invasie in Normandië. Daaraan dankt hij zijn bijnaam "Engelsen Jan".