In het volgende verslag is door de heer J. Buitinga beschreven hoe de reproductie van de film ‘50 jaren hand in hand voor het Twentse platteland’ tot stand is gekomen. Vervolgens is er een nawoord van de oud-voorzitter van Agrarisch Erfgoed de heer Z.J. Hondebrink en enkele foto's van de overhandiging van de eerste videoband.
50 jaren hand in hand voor het Twentse platteland
Door: Jan Buitenga
Deze film is in 1952 gemaakt in kleur, wat toen nog een uitzondering was, bestaande uit negen rollen en er is toen geen tekst bij gevoegd. Het was één exemplaar, dubbel getand 16 millimeter. Dit is gebeurd ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de toenmalige ‘Coöperatieve Landbouwersbank & Handelsvereniging’. Toen gevestigd op de hoek van het Marktplein/Oude Kloosterweg in de stad Almelo.
Men is toen met de film het werkgebied van ‘De Landbouwbank’ ingetrokken om de leden afnemers en hun gezinnen de film te vertonen wat volgens overlevering elke avond volle zalen tot gevolg had. De film is toen vele malen vertoond. Daarna is de film opgeborgen in de kluis van ‘De Landbouwersbank’.
Na vele jaren kwam er weer vraag naar de film en toen bleek dat de filmbanden zwaar beschadigd waren. Tijdens het draaien was de film meerdere keren gebroken en provisorisch weer aan elkaar geplakt. Bovendien was de vertanding van de film zwaar beschadigd door gebruik van niet de juiste filmprojector voor deze film.
Niet alleen personen die op de film stonden, boeren en hun gezinnen en medewerkers van ‘De Landbouwbank’, maar ook mensen die met ‘De Landbouwersbank’ niet wat van doen hadden, wilden graag uit historisch-cultureel oogpunt over de film kunnen beschikken. Daar is gelukkig niet aan toegegeven, wan er was nog altijd maar één exemplaar van de film. Was dat wel gebeurd, dan was er waarschijnlijk geen film meer geweest. De film is toen (weer) opgeborgen.
Toen bekend was dat de film opgeborgen was, verzochten historische- en culturele instellingen, en de boerengemeenschap om de film weer in omloop te brengen. Dit gebeurde bijvoorbeeld omdat hun inmiddels overleden familielid er zo mooi op stond. Inmiddels waren al inlichtingen ingewonnen om de film te laten kopiëren. Maar onze eis was dat dit moest gebeuren met de garantie dat als het kopiëren niet zou lukken, de originele band in tact moest blijven. Bovendien was de eis gesteld dat er tekst aan de film toegevoegd kon worden, omdat er steeds minder personen zijn die zouden weten wie de personen waren die op de film stonden. Er was geen bedrijf in Nederland die dit aankon c.q. aandurfde en technische mogelijkheden daartoe toen nog niet aanwezig waren. Dit speelde zich af in de jaren 1960-1962. Toen is er dus met de film niets gebeurd en aandacht ervoor verslapte, omdat men wist dat herstel niet mogelijk was.
Wat er wel gebeurde was het volgende; In 1965 was ‘De Landbouwersbank’ vanwege stadsontwikkeling verhuisd naar het industrieterrein ‘Dollegoor’ waar een voor die tijd hypermoderne nieuwe veevoederfabriek gebouwd was. De eerste computergestuurde fabriek in Europa die tevens de mogelijkheid had om veevoeder niet meer in zakken, maar met een bulkauto bij de boeren te bezorgen. De ontwikkeling daarvan ging erg snel en had tot gevolg dat ‘De Landbouwersbank Almelo’ fuseerde met zeven andere landbouwcoöperaties uit Twente en Salland en zo ontstond toen de ‘Verenigde Twentse Landbouwcoöperaties’, bij afkorting VTL. Deze werd dus eigenaar van het geheel. ‘De Landbouwbank Almelo’ had echter de film buiten de fusie gehouden.
In de 80-er jaren kwamen er technische ontwikkelingen op filmgebied, o.a. video, om de oude films te reproduceren en vermenigvuldigen. Het probleem was echter wie dit zouden moeten onderzoeken, wat de mogelijkheden waren en wat onze eisen waren. Deze laatste waren niet gewijzigd: garantie dat de originele filmband de reproductie zou overleven en dat er tekst aan de reproductie zou kunnen worden toegevoegd. Er ontstond een commissie van vrijwilligers maar door gebrek aan kennis op dit terrein en technische mogelijkheden leverde dit geen resultaten op.
Begin jaren ‘90 is een commissie in het leven geroepen van afgevaardigden van agrarische verenigingen uit Almelo en omstreken met als eerste doelstelling om opnieuw te onderzoeken wat op dat moment aanwezig was, zowel technisch als financieel, om de film te reproduceren en te vermenigvuldigen. Het bleek een haalbare kaart te zijn, zij het dat er maar één bedrijf in Nederland was die op basis van onze voorwaarden de klus wilde klaren.
Het werd ons toen al duidelijk dat het een kostbaar project zou worden. En als er iets mis zou gaan, wij persoonlijk aansprakelijk gesteld zouden kunnen worden. Bovendien moesten wij proberen subsidies en donaties te verwerven om daarmee de kosten mede boven water te krijgen. Daarvoor moet je wel een rechtspersoonlijkheid bezittende organisatie zijn. De commissieleden hebben toen de ‘Stichting Agrarisch Erfgoed Almelo’ opgericht. Alle activiteiten zijn daarin ondergebracht.
De film is eerste hersteld van de kwetsuren en daarna gekopieerd naar een moederband. Van deze moederband zijn betacambanden gemaakt waar video’s mee gemaakt kunnen worden. Deze betacambanden zijn voorzien van een tijdcode. Daardoor was te zien hoeveel minuten ieder fragment op de film duurde en om de te maken tekst daaraan aangepast worden. Dit was een zeer tijdrovend werk. Eerst van alle banden teksten formuleren wat bijzonder moeilijk was, want bij het opnemen van de film was geen rekening gehouden dat er tekst bij gevoegd zou worden. Als dat wel het geval is, schrijft men eerst de tekst en past men de opnames aan, aan de lengte van de tekst. In ons geval waren er beelden waar we eigenlijk wel meer tekst in wilden voegen, maar dan waren er al weer andere beelden. Dat heeft heel wat hoofdbrekens gekost. We hebben de tekst ook geschreven, als zou dat, in 1952 gebeurd zijn, maar soms verviel je dan toch weer in de tegenwoordige tijd wat gevolg had dat we vanaf een bepaald moment opnieuw moesten beginnen.
De gezongen liedjes zijn door de zanggroep van de folkloristische dansgroep ‘De Korenaer’ uitgevoerd. De tekst die is ingesproken door G.J. Hammink en het opnemen van de zang is gebeurd in een professionele studio waar ook de door ons gekozen (buma-rechten vrije) muziek is aangebracht aan de betacambanden en deze zijn daarna overgezet op één moederband waar de videobanden mee gemaakt konden worden. Toen het allemaal klaar was is eveneens in een daarvoor ingericht bedrijf dit uitgevoerd. Wij hadden er geen notie van hoeveel videobanden we zouden kunnen verkopen en bestelden maar 300 stuks. Maar toen deze in omloop kwamen en de pers er aandacht aan begon te schenken liep het storm met de bestellingen. Er zijn meer dan 1000 banden verkocht, wat een welkome verrassing was want de productie had wel het nodige gekost. Ook bij vroegere Twentenaren die geëmigreerd waren was er belangstelling en zo kwamen onze video’s ook in Amerika, Canada en Nieuw-Zeeland terecht. Enkele jaren daarna, toen de DVD gemeengoed werd, zijn we natuurlijk daarop overgestapt.
Het is een zeer bewerkbaar project geweest. Maar gezien het feit dat we zo velen er een genoegen meer hebben verschaft en dat de beelden van toen voor het nageslacht bewaard blijven, hebben we dat er graag voor over gehad.
De originele, oude film, opgenomen in 1952, is ondergebracht in het filmmuseum in Hilversum en de moederband en betacambanden zijn ondergebracht bij het archief ‘Historisch Centrum’ te Zwolle.
De leden van toenmalige bestuur van de ‘Stichting Agrarisch Erfgoed’ waren van mening dat het nuttig zou zijn om vast te leggen hoe de film die een zo belangrijk gegeven bleek te zijn, tot stand is gekomen.
--------------------------------
Van de oud-voorzitter van Agrarisch Erfgoed de heer Z.J. Hondebrink.
Mijmerend over het meer dan een halve eeuw geleden genomen besluit van het bestuur van de toenmalige Landbouwersbank, om een film te laten maken vanwege het 50 jarig jubileum daarvan, realiseerde ik me wat een geniaal idee dat wel was. Het maken van die film wat van een bijzonder grote cultureel/historische waarde dat voor de toekomst heeft gehad. En het tevens heeft geleid tot de oprichting van de Stichting Agrarisch Erfgoed, welke naast het tot stand komen van de reproductie van de film ook gezorgd heeft dat de archieven van de agrarische verenigingen bewaard blijven.
De geschiedenis van de film is hierboven te lezen, maar wat het verder tot gevolg had was o.a. het besluit dat van alle agrarische organisaties en verenigingen in en rond Almelo, archiefstukken uit het verleden, zijn ondergebracht in het Historisch Centrum Overijssel in Zwolle (voorheen Rijksarchief) om zo voor altijd bewaard te blijven. Dat was een hele en veel tijd vragende klus.
Heel veel mensen hebben zich voor de film en de archief werkzaamheden ingezet. Zonder iemand tekort te willen doen voel ik echter als oud-voorzitter de behoefte de naam te noemen van iemand die zonder twijfel na zijn pensionering als directeur van de Verenigde Twentse Landbouwcoöperaties de meeste tijd aan deze werkzaamheden heeft besteed, namelijk Jan Buitenga. Weken, maanden, ja, jaren is hij hier ongetwijfeld mee bezig geweest, heeft vele gesprekken gevoerd en kilometers gereden en ook de gehele administratie van de productie en distributie uitgevoerd.
Een woord van wel gemeende dank is hier zeker op zijn plaats. Jan Buitenga, van harte bedankt!
Zwier Hondebrink, oud voorzitter.
-------------------------------------------------
Hieronder volgen enkele foto's van de overhandiging van de eerste videoband met de gereproduceerde film "50 jaren hand in hand voor het Twentse platteland" aan de oud burgemeester van Almelo dhr. van Roekel.
vlnr: Dhr. Buitenga, Dhr. Hondebrink, Dhr. van Roekel
vlnr: Dhr. Hondebrink en Dhr. van Roekel
Dhr. Buitenga en Dhr. Hammink met echtgenotes